Stress, wat is dat eigenlijk? En is het wel zo slecht voor ons als we vaak denken? Waarom ervaren we stress als mens en heeft stress ook nut? Je leest het in deze blog.
De definitie van stress Een tijdje terug mocht ik een korte training geven over stress. En wat doe je dan tijdens het voorbereiden van zo’n training? Je gaat na wat je allemaal over dit onderwerp weet en zoekt op het internet en in boeken naar aanvullende informatie. Ten minste, dit is wat ik deed. We hebben allemaal een bepaald beeld van stress, misschien herken je het bij jezelf of bij iemand in je omgeving. Zelf ervaar ik ook weleens stress en weet ik vanwege mijn achtergrond als toegepast psycholoog en yogadocent het een en ander al over dit onderwerp: wat stress is, wat het met je doet en hoe het ervoor kan zorgen dat je constant ‘aan’ staat. Ook ken ik bepaalde technieken hoe je beter met stress om kunt gaan. Ik ging bij mezelf na wat ik al over het onderwerp wist en schreef dit op.
Nadat ik mijn eigen kennis op papier had gezet, ging mijn zoektocht over stress verder op het internet. Ik zocht op de definitie van stress. En er zijn veel verschillende definities van stress dus ik dacht ik pak het woordenboek erbij want daar moet het toch wel goed in staan omschreven? Zo kwam ik uit bij De Dikke van Dale waar als definitie voor stress wordt gegeven: “aanhoudende geestelijke druk; = spanning”. En voor veel mensen klinkt deze definitie heel logisch, dit sluit aan bij hoe wij naar stress kijken. Bij mij sloeg echter de twijfel toe: “ja maar dit is niet wat ik geleerd heb over stress?! Dit is niet wat stress is, alleen aanhoudende geestelijke druk! Ja dit is hoe we stress kennen maar dit is niet wat stress in de basis is. Als het woordenboek ons al niet eens een juiste definitie kan geven van zo’n belangrijk onderwerp waar we allemaal in ons leven mee te maken zullen krijgen, hoe zullen we dan ooit leren om hier goed mee om te gaan?”
Mijn zoektocht over dit onderwerp ging verder. Ik pakte mijn psychologieboeken erbij (die ik gelukkig allemaal heb bewaard van mijn studie) en zocht verder over stress en wat ik hier vanuit de psychologie over heb geleerd. In het boek Psychologie Een Inleiding vond ik een definitie die beter aansluit bij wat stress is en bij wat ik erover heb geleerd, namelijk de volgende definitie van stress: “een lichamelijke en psychische respons op een uitdaging of een bedreigende situatie” (Zimbardo, Johnson & McCann, 2014, p. 566). Uit deze definitie blijkt dat stress niet langdurig en aanhoudend hoeft te zijn, zoals wel blijkt uit de eerste definitie van stress en hoe wij vaak naar stress kijken. Stress is dus een reactie in jezelf, lichamelijk en psychisch op iets dat gebeurt. Waarom hebben we stress als mens? Wist je dat stress eigenlijk heel belangrijk is voor ons? Het is een heel waardevol mechanisme in ons lichaam dat ervoor zorgt dat we als mens nu nog in leven zijn. Want om te begrijpen waar stress vandaan komt duiken we even de geschiedenis is. Je kan het voor je zien als hoe wij vroeger leefden in stammen in een wijds landschap. Stel je het maar even voor hoe we toen leefden. Zie je het voor je? Hoe je leefde? En plotseling hoorde je een geluid “oh jee wat is dat?!” Je hartslag gaat omhoog, je ademhaling versnelt, je mond wordt een beetje droog en je staat ineens oog in oog met een gevaarlijk beest! Wat doe je? De stress die plotseling ontstaat, maakt je lichaam klaar om in actie te komen en activeert de fight of flight respons in je lichaam, soms de freeze respons. Dit houdt in dat het je lichaam klaarmaakt om te vechten, te vluchten of te bevriezen, want als er zo'n gevaarlijk beest op je afkomt moet je in actie komen dan moet je rennen, vechten of bevriezen om te kunnen overleven. Je sympathisch zenuwstelsel wordt geactiveerd, het deel van jouw zenuwstelsel dat je kan zien als jouw gaspedaal, het maakt je klaar om in actie te komen. En daarvoor bestaat stress! Je komt in actie en je rent, je rent en je rent! Je lichaam is alleen maar bezig om jou veilig te stellen. Alle functies in je lichaam die nu niet belangrijk zijn voor jouw overleving, daar wordt geen aandacht aan besteed en je lichaam is alleen maar bezig met gaan gaan gaan! Je moet weg zien te komen uit deze situatie! En dan..., na heel wat meters te hebben afgelegd, lijkt het gevaar geweken. Het dier is de andere kant op gegaan en jij kan weer ontspannen, je lichaam weer tot rust laten komen, op adem komen en weer nieuwe energie opdoen. Je parasympatische zenuwstelsel wordt actief, het deel van jouw zenuwstelsel dat je kan zien als je rempedaal en jouw lichaam weer laat herstellen. Een gevaarlijk beest of een mailtje van je baas? Precies dit is waarom wij stress ervaren en wat het zo nuttig maakt! Dit is waarvoor stress bedoeld is; onmiddellijk in actie komen wanneer er gevaar dreigt om jezelf in veiligheid te brengen. Alleen in al die duizenden jaren is onze leefwereld ontzettend veranderd, wij hoeven niet meer te vluchten voor gevaarlijke beesten die op ons afkomen. Wij zijn in die zin veilig maar onze hersenen zijn nog niet zo ver veranderd dat zij dat onderscheid maken. In de maatschappij waarin wij leven, in deze druk-druk-druk maatschappij, krijgen wij constant prikkels te verwerken. Ieder geluidje, appje, mailtje en alle pop-ups op onze telefoons, laptops, tablets en computers geven onze hersenen een signaal dat het alert moet zijn. Ook zorgen over je werk, financiële druk of alledaagse ergernissen kunnen zorgen voor stress in ons brein. Je brein maakt geen onderscheid tussen een gevaarlijk beest of een mailtje van je baas. Tegenwoordig activeren deze moderne ‘gevaarlijke’ prikkels het stress systeem van je hersenen en zorgen ervoor dat jij alert wordt.
En dat is heel nuttig als je een belangrijke presentatie moet geven waarvoor je lichtelijk gespannen bent, als je je moet concentreren terwijl je een moeilijke taak uitvoert of als je aan de start staat van een hardloopwedstrijd. Want je bent alert, je lichaam maakt extra cortisol aan waardoor je meer energie hebt en datgene wat je moet doen ook goed kunt doen.
Maar omdat we tegenwoordig zo veel prikkels dagelijks binnen krijgen en omdat we niet meer goed weten hoe we echt kunnen ontspannen, lijken we constante stress te ervaren en lijkt het inderdaad op een ‘aanhoudende druk’. In plaats van de acute stress die we vroeger ervaarden als er echt gevaar op de loer lag, ervaren we nu vaak chronische stress, stress die langer aanhoudt omdat we steeds prikkels van stress ervaren en niet meer weten hoe we kunnen ontspannen om de stress los te laten.
Ik zal in een volgende blog ingaan op hoe je met stress om kunt gaan en hoe je het rempedaal van je lichaam in kunt drukken om je lichaam weer in een ontspannen staat te brengen.
Inzichten die je mee kunt nemen uit deze blog:
Stress is bedoeld om je veilig te houden en je klaar te maken om in actie te komen wanneer gevaar dreigt.
Je hebt twee systemen: je sympathische zenuwstelsel wat je kan zien als je gaspedaal en je parasympatische zenuwstelsel wat je kan zien als je rempedaal.
Stress is heel nuttig! Om goed een presentatie te kunnen geven of een moeilijke opdracht uit te voeren is het goed dat je lichamelijk lichte stress ervaart om zo alert en geconcentreerd te zijn.
Waarbij vroeger een mogelijk levensgevaarlijke situatie je stresssysteem activeerde, gebeurt dit nu bij ieder appje, mailtje of geluidje van je telefoon of laptop en ook als je financiële druk voelt, een veeleisende baan hebt of kleine ergernissen in je dag ervaart.
Het is helemaal niet gek als je veel stress ervaart, zo is je brein geprogrammeerd en de met alle prikkels van nu is je brein constant in de overlevingsmodus.